Tuy đã quen thuộc với hình ảnh đền Taj Mahal, tôi vẫn không khỏi kinh ngạc khi đứng trước lăng mộ ngoài đời thật. Dù lúc tôi đến bầu trời đầy mây, nhưng công trình này vẫn toát lên một vẻ đẹp kì vĩ, siêu thực. Từ mái vòm hoàn hảo, tường cẩm thạch trắng muốt đến trang trí vô cùng tinh xảo, khó có công trình nào có thể sánh được với đền Taj Mahal. Vẻ đẹp đó lại càng được làm nổi bật hơn bởi sắc đỏ của những công trình phụ làm từ sa thạch. Tất cả được đặt trong một khu vườn Ba Tư lấy cảm hứng từ vườn địa đàng trong kinh Quran.

Đền Taj Mahal là cách thể hiện sự tiếc thương của Hoàng đế Mogul Shah Jahan đối với người vợ yêu quý. Hàng chục triệu USD theo tỉ giá ngày nay đã được chi ra để xây lăng mộ tráng lệ này, trước khi hàng chục triệu khác được dùng cho việc trang trí. Toàn bộ công trình này mất 22 năm và công sức của khoảng 22.000 thợ nề, thợ cắt đá, và nghệ nhân trên toàn vương quốc. Từ năm 1983, đền Taj Mahal được vinh danh là Di sản Văn hóa Thế giới vì nó “chính là viên ngọc quý của nghệ thuật Hồi giáo ở Ấn Độ và là một kiệt tác đáng được cả thế giới ngưỡng mộ.”

Sẽ thiếu sót khi nhắc đến Taj Mahal mà không nói về câu chuyện đầy kịch tính đằng sau tượng đài này. Công trình được xây dựng bởi Hoàng đế Mogul thứ năm Shah Jahan cho Hoàng hậu Mumtaz Mahal. Bà chết do mất máu sau sinh vào năm 1631. Trước khi ra đi Hoàng hậu đã hỏi Hoàng đế: “Liệu chàng có nhớ thiếp không?” Hoàng đế trả lời: “Không chỉ ta mà tất cả mọi người trên thế giới này sẽ nhớ đến nàng vĩnh viễn”. Và Hoàng đế Shah Jahan đã giữ đúng lời hứa. Sau tang lễ, ông đã dành ra hơn hai thập kỉ và vô số của cải để xây dựng nên đền Taj Mahal – biểu tượng của tình yêu vĩnh cửu ông dành cho người vợ yêu dấu. Ông thậm chí còn lập một quỹ với nguồn vốn từ những khu chợ xung quanh để bảo tồn lăng mộ trong tương lai.

Tuy nhiên, vào thời điểm đó, Shah Jahan không biết rằng ông sắp bị truất ngôi và bị giam lỏng bởi con trai mình, Aurangzeb. Vị hoàng tử nổi loạn này đã đoạt ngai vàng sau khi kết liễu các anh của mình trong một cuộc chiến đẫm máu vào năm 1658. Với Hoàng đế Shah Jahan, Aurangzeb giam lỏng ông trong pháo đài Agra trong tám năm, cho đến khi ông qua đời vào năm 1666. Trớ trêu thay, Shah Jahan cũng đã lên ngôi bằng cách tương tự, bao gồm việc sát hại các hoàng tử khác. Trong thời gian bị giam lỏng, vị hoàng đế mất ngôi chỉ còn có thể thấy đền Taj Mahal qua ban công phòng ngủ. Chỉ đến khi qua đời, ông mới được đoàn tụ với Hoàng hậu ở lăng mộ Taj Mahal.

Không có gì ngạc nghiên khi đền Taj Mahal được đánh giá là đỉnh cao của nghệ thuật kiến trúc Mogul. Toàn bộ quần thể lăng mộ này được thiết kế cân đối một cánh hoàn hảo. Tất cả yếu tố lớn nhỏ đều được xây theo cặp, đăng đối qua một trục chính. Trục này chạy từ cổng chính, qua khu vườn, và kết thúc ở lăng mộ Hoàng hậu. Thiết kế này thể hiện sự cân bằng và hài hòa, đồng thời đại diện cho uy quyền của hoàng tộc. Phần móng của lăng mộ cũng rất cân đối, bao gồm năm căn phòng bát giác kết nối với nhau. Tất cả đều hoàn toàn đồng nhất. Tuy nhiên, nổi bật nhất phải kể đến mái vòm khổng lồ dạng củ hành có phần chóp được trang trí hình bông sen. Trên đỉnh còn có một chạm đầu mái mạ vàng theo phong cách Ba Tư và Hindu.

Kiến trúc sư cũng khéo léo trong việc sử dụng khoảng trống, khiến quần thể không bị gò bó. Sáng và tối cũng được tính toán cẩn thận, thể hiện qua các mái vòm và cổng vòm. Bốn ngọn tháp kiểu thánh đường Hồi giáo ở bốn góc mang lại chiều sâu cho công trình và để tạo sự so sánh, khiến cho đền Taj Mahal càng thêm vĩ đại. Ngoài ra, những tòa tháp này được xây hơi nghiêng ra bên ngoài để nó không đổ vào lăng mộ trong trường hợp động đất. Điểm duy nhất không cân xứng trong quần thể Taj Mahal là ngôi mộ của Shah Jahan. Nó nằm bên cạnh mộ của Mumtaz Mahal trong phòng chính. Tuy được trang trí tuyệt đỉnh nhưng đây chỉ là mộ giả. Mộ thật cùa Hoàng đế và Hoàng hậu được đặt ở một căn phòng bí mật bên dưới nền đá.

Nếu kiến trúc của Taj Mahal đã khiến bạn kinh ngạc, thì bạn sẽ choáng ngợp với những yếu tố trang trí ở đây. Có thể nói không ngoa rằng lăng mộ này là một món đồ trang sức. Từ xa trông nó như một khối đá cẩm thạch trắng lấp lánh. Nhưng khi đến gần ta mới nhận ra vô số họa tiết được khảm cực kì tinh xảo. Vật liệu để làm nên chúng không phải là cẩm thạch hay ngọc bích mà là đá quý và đá bán quý. Thiết kế thì mang đậm chất Hồi giáo như họa tiết hình học hay hoa lá với màu sắc tinh tế như những bông hoa thật. Bên cạnh đó, pishtaqs (lối vào hình vòm) còn được viền bởi những dòng chữ thư pháp phức tạp làm từ thạch anh đen. Nhìn từ xa chúng có vẻ cùng một cỡ, nhưng từ dưới chân cổng, ta sẽ nhận ra kích cỡ lớn dần khi lên cao.

Việc trang trí đạt đỉnh ở gian phòng chính, nơi có đặt một tấm rèm cẩm thạch bao trọn lấy hai ngôi mộ. Tấm rèm này được chạm khắc cực kì uyển chuyển, điêu luyện. Các họa tiết trang trí khác cũng rất đẹp, xứng đáng là tuyệt tác trong nghệ thuật kim hoàn. Ngay cả phần chân tường, thường sẽ không trang trí cũng được chạm khắc những đường xoắn ốc. Rõ ràng là Shah Jahan đã không tiếc gì khi xây lăng mộ này, với vật liệu và nghệ nhân được đưa đến từ khắp nơi trên thế giới. Ví dụ như, cẩm thach trắng từ Rajasthan, thạch anh đen từ Punjab, lam ngọc từ Tây Tạng, đá lapis lazuili từ Afghanistan. Thậm chí là cả saphire từ Sri Lanka và đá đỏ Carnelian từ Ả Rập.

Một điểm đặc sắc nữa của Taj Mahal là khu vườn theo kiểu Ba Tư rộng đến 17 mẫu. Mặc dù kiểu vườn này đã từng xuất hiện trong nhiều lăng mộ của hoàng gia Mogul trước đây, nhưng ở Taj Mahal, kiến trúc sư và nghệ nhân cảnh quan đã cho dời lăng mộ, đáng lẽ phải đặt ở vị trí trung tâm, về sát bờ sông. Vị trí này khiến khung cảnh thêm sâu, càng làm tăng độ hoành tráng của lăng mộ. Họ cũng đã rất sáng tạo khi đưa sông Yamuna, một nhánh của sông Hằng thần thoại, vào trong toàn bộ cảnh quan.

Khu vườn kiểu Ba Tư đặc trưng bởi kiến trúc đối xứng, với hai kênh đào chia khu vườn thành bốn phần bằng nhau. Tuy nhiên ở đây, ta sẽ thấy những đường đi bằng sa thạch chia nhỏ khu vườn thêm nữa, ra thành 16 khóm hoa. Những phần này được trang trí theo hình dạng rub el hizb hay ngôi sao Hồi giáo sáu cánh. Sự pha trộn màu sắc giữa lối đi màu đỏ nâu, khu vườn xanh tươi, và lăng mộ cẩm thạch trắng thể hiện tài hoa của kiến trúc sư cảnh quan. Ở tâm vườn còn có đặt một bệ nước lớn. Bệ nước này hoạt động như một tấm gương, phản chiếu hình ảnh của lăng mộ tuyệt vời này.

Tọa lạc hai bên đền Taj Mahal là thánh đường Hồi giáo và “đối xứng” của nó. Cả hai được xây chủ yếu từ sa thạch đỏ và có kiến trúc y hệt nhau, bao gồm sảnh cầu nguyện dài gồm ba gian được lợp mái vòm đá trắng mô phỏng mái vòm chính của lăng mộ. Trang trí thì đơn giản hơn, với hoa văn hình học từ cẩm thạch trắng và họa tiết khảm hình hoa lá. Thánh đường vẫn còn được sử dụng cho đến ngày nay. Tòa nhà đối diện thì chỉ được dùng với mục đích trang trí.

Về phía Nam của lăng mộ là Darwaza-e-rauza – cổng chính dẫn vào quần thể Taj Mahal. Có thể xem kiến trúc bằng sa thạch đỏ này là mở đầu cho sự hoành tráng của Taj Mahal. Cánh cổng được viền bởi cẩm thạch trắng, mô phỏng theo vòm cổng của lăng mộ. Nó cũng được trang trí thư pháp giống với những dòng chữ trên cửa vào Taj Mahal. Các chi tiết trang trí khác thì tựa như hai công trình phụ, bao gồm chặm khắc hình hoa, họa tiết hình học và các đường xoắn ốc.